گڏيل شاعري جي مجموعو (وڻ وڻ منجهان واس )تي هڪ نظر ....
ثناء لهٻر
...تاريخ جو ورجاءُ ...
سائنس بقول ته هر انسان ڏسي ۽ سمجهي ٿو پر هر انسان جي ڏسڻ ۽ سمجهڻ وارو طريقو مختلف آھي هڪ عام طور تي ڏسڻ ۽ سمجهڻ ھوندو آھي ته وري ٻيو ڏيک ڏيندڙ ڪردار ۾ پاڻ کي فيل ڪري ڏسڻ ۽ سمجهڻ وارو طريقو هوندو آھي جنهن هن دنيا ۾ الائجي ته ڪيترا آرٽسٽ ,شاعر, ليکڪ پيدا ڪيا آھن ! ڇاڪاڻ جو اهي انسان جيڪي هر مظلوم ڪردار توڙي اعلي ڪردار ۾ پاڻ کي محسوس ڪندا آهن سوئي قلم کڻڻ تي مجبور بڻجندا آهن ڇو جو اهڙن انسانن کان ,ڪنهن خوشحال ديس جي ابهم نينگر جو پنڻ وارو ڪردار, ڪنهن عورت جو معصوم ٻچڙن خاطر جسم وڪڻڻ وارو ڌنڌو ,ڪنهن قوم پرست شخص جي چچريل لاش کي پسڻ وارو الميو هضم ٿي نه سگهندو آهي ,اهڙي طرح اهڙا شخص قلم کڻڻ تي مجبور بڻجندا آهن ۽ پنهنجي من جي دٻيل آوازن کي لکڻي ذريعي دنيا سامهون پيش ڪندا رهندا آهن ,ڪڏھن مجنو جي ڪردار ۾ ليلي جا عاشق ٿي ڀٽڪندا آهن ته ڪڏھن گداگر عورت جو روپ ڌاري در در رلندا آهن ته ڪڏھن شاھ جي بيتن جا پوئلڳ بڻجي مرليون وڄائيندا آھن مطلب ته هر اها شيء جنهن کي باهمي محسوس ڪندا آهن ان کي سفيد ڪاغذن مٿان چٽيندا رهندا آهن !پر سائنس جي برعڪس اهڙن شخصن لاء مذھبي تصور اهو ٿو ڏنو وڃي ته هنن وٽ خدائي ڏات آ تڏھن ته لکن ٿا جي اگر انهن وٽ الحامي (ڏات)شيء نه هجي ها ته لکي نه سگهن ها پر ان ڳالھ کي آءُ بنھ به تسليم نٿو ڪريان !اهو نظريو انساني خيالاتن جي محنت کي ڏات جي مهر لڳائي رائگان ٿو بڻائي ۽ انهن جي تخيلي ڪاوشن کي جهٽ ۾ ٿو ٺڪرائي ڇڏي ! ڇو جو مان هڪ ننڍڙو قلمڪار هئڻ ناتي انهن جي ذھني تڙپ کي سمجهي سگهان ٿو ته ڪيئن راتين جو راتيون جاڳي لکن ٿا ۽ انهن لکڻين جي ڪردارن ۾ در در ڀٽڪي اذيتون ڪيئن سهن ٿا ! تخليقون ايجاد ڪندڙ انسان ساگر جي ڪپ تي هوندي به آب چڪي لاء تڙپندا آھن ,۽ پل پل وطن توڙي سانگيئڙن جي دردن ۾ لڇندا آھن جنن جي صف ۾ جوهي جا به دوست پڻ شامل آھن جيڪي وشال ننڊون ڦٽائي ديس جي دردن کان ويندي هر محڪوميت واري ڪردار ۾ تڙپيا آھن ۽ پنهنجي ذھني محنت جي نچوڙ منجهان اسان ۽ اوهان اڳيان هڪ معني خيز گڏيل شاعري جو نئون مجموعو وڻ وڻ منجهان واس وجود ۾ آندو اٿن ..
جنهن ۾ محبوبيت کان ويندي وطن تائين جو درد ڪنهن ناچڻي جيان رقص ڪندي نظر اچي ٿو! وڻ وڻ منجهان واس گڏيل شاعري جي مجموعي جا مرتب محترم گهايل لغاري ۽ زين کوسو صاحب آھن جنن جوهي واري ادبي گلشن جي وکريل گلابن جي خوشبوئن کي سميٽي ڪتاب وڻ وڻ منجهان واس ۾ محفوظ بڻايو آ جنهن تي زين کوسو صاحب ۽ محترم گهايل لغاري صاحب جس پڻ لهڻا ڇاڪاڻ جو اڄ جي دور ۾ ادبي گلشن جي وکريل گلابن واري خوشبو کي سميٽڻ ناممڪن آ جنهن کي زين کوسو ۽ گهايل لغاري صاحب ممڪن بڻائي ادبي گلشن کي سنوارڻ جو فرض ادا ڪيو آ ! وڻ وڻ منجهان واس مجموعي جو پهريون نمبر شاعر مير محرم لغاري آھي جيڪو تمام بهترين خيالاتن جو مالڪ پڻ آ جنهن جي شاعري ۾ ڪماليت کان ويندي جديدت جو هنر سمايل نظري اچي ٿو ۽ لفظن کي جملن ۾ سهڻي طريقي سان پيش ڪرڻ جو ڏانء به ڄاڻي ٿو پنهنجي هڪ غزل ۾ لکي ٿو ته
غم جي خمار ۾ آ ڪيڏو مٺو سرور
دکندڙ آزار ۾ آ ڪيڏو مٺو سرور
دکندڙ آزار ۾ مٺو سرور محسوس ڪرڻ منهنجي نظر ۾ هر انسان جي وس ۾ ناهي !ڪو ڪو محرم جھڙو انسان هوندو جيڪو دکندڙ درد ۾ سرور محسوس ڪندو هوندو باقي هر انسان آزار کي آزار جي نگاهن سان ئي ڏسندو آ ۽ ٻي غزل جي هڪڙي بند ۾ محرم سائنسي اصول جي پوئلڳي ڪندي وراڻي ٿو ته
شاعري شوق ناهي پوري ڪجي
ذھن جي آ ولوڙ ھي ڪوتا
بلڪل انساني ذهن جي ولوڙ جو ئي نتيجو هوندو آ جنهن مجهان ڪوتا جنم وٺندي آ باقي ڏات نالي الحامي شيء آھي ڪون جنهن کي ڪوتا جو نالو ڏئي انسان جي خيالي ولوڙ کي رائگان ڪجي ! محرم مٿي ٻن سٽن ۾ تمام سادي مفهوم سان سائنسي اصولن جي ادائگي ڪئي آ جنهن مان اهو ثابت ٿئي پيو ته مرحم نه رڳو هڪ سٺو شاعر آ بلڪي هو اڄ جي دور سان ٺھڪندڙ سائنسي اصولن جو پوئلڳ به پڻ آ..
اسان ڪيئن مڃون سو مهذب پڻو
جڏھن تنهنجي هٿ ۾ خنجر ئي ته آ
هن بند ۾ شاعر ظالم شخص سان مخاطب ٿيندي چوي پيو ته اسين توکي عيبن کان پاڪ,خوش اخلاق وارو ڪيئن مڃيون جڏھن ته تنهنجي هٿ ۾ ظالم پڻي جي نشاندهي ڪندڙ خنجر پسڻ وٽان ملي ٿو بلڪل انسان جي سڃاڻپ ان جي روين منجهان ئي ٿيندي آ ۽ ان جي چال چلتن ۽ عادتن مان هن جو ڪردار پسي سگهجي ٿو اهڙي طرح محرم مٿيون سٽون لکڻ تي مجبور بڻيو ...۽ هن ڪتاب جو ٻيو نمبر شاعر خادم حسين جسڪاڻي آھي جنهن جي شاعري پڙھڻ بعد دلي داد ڏيڻ کان پاڻ روڪي نه سگهيم ۽ سوچڻ تي مجبور بڻيم ته آخر ڇاڪاڻ! سنڌ جا اهڙا بهترين شاعر دنيائي کاڻ ۾ دٻيا پيا آھن جنن جي شاعري ۾ فنونيت ,بهترين ڪارگري ۽ سٺ پڻي جو هنر سمايل آ ,ڇو جو اهڙيون سڀئي خوبيون خادم حسين جي شاعري منجھ مونکي نظر آيون ۽ خادم جي شاعري پڙھڻ بعد منهنجي بي چين روح کي عجيب سڳنڌ محسوس ٿي ! گهڙي کن لاء اهو وساري ويٺم ته مان ڪو هن دنيا ۾ آھيان اها شاعر جي شاعري جي مقبوليت واري آخري حد چئبي جو پڙھندڙ ان جي شاعري ۾ اهڙي طرح غرق ٿي ٿا وڃن جو هنن کي دنيا جي ئي خبر نٿي رهي !جنهن جو اندازو خادم جي هن بند منجهان لڳائي سگهجي ٿو !
مان ته گمنام ڪائي قبر هان پرين
مون تي گلڙا ڪو هاري ضروري نه آ
ڪنهن گمنام قبر تي گلڙا نڇاور ڪرڻ ضروري نه هوندو آ ڇاڪاڻ جو گمنام قبر ان لاوارث شخص مثل هوندي آ جنهن جو هن دنيا ۾ ڪوئي ڌڻي نه هوندو آ ۽ اهو لاوارث شخص ماڻھن جي ميڙاڪن منجھ هوند به اڪيلو اڪيلو جيون بسر ڪندو رهندو آ ! ان جي هيڪلائي کي اچي ڪو شخص ڪنهن فٽ بال جيان ڪڪ لڳائي دور ڪري اهو ان لاء ضروري نه آ ڇاڪاڻ جو اهو شخص احساس ڪمتري جهڙي وبا جي ورچڙهي ويندو آ جنهن جي ڪيفيت خادم حسين بهترين نموني بيان ڪئي آ !
ظاهري تنهنجو پرين مونسان ملڻ
زلزلا ذھنن اندر برپا ڪندو
هي هڪ سالم دماغ عشقيا جي منزل آ جتي عاشق پهچي اهو سڀ ڄاڻندو آ ته پرين جي ملڻ سان آسپاس جي ماحول ۾ ڪهڙا ڇنڊا پون ٿا ۽ ان جو ڪهڙو نتيجو نڪري ٿو ! جنهن تي خادم حسين پهچندي ماڻھن جي ذھنن ۾ برپا ٿيندڙ زلزلا ڄاڻي ٿو ۽ انهن زلزلن کان پرين کي باخبر رکڻ لاء ڪجھ اهڙو لکڻ تي مجبور بڻجي ٿو !
تنقيد کوکلي ۽ واڪا وڏا ڪرين
ڪهڙو مزو اچئي ٿو ڪنهن جي ٺٺول ۾
خادم حسين جسڪاڻي اڄ جي موجوده هلڪڙن نقادن کي هن بند ۾ چماٽ وهائي ڪڍي آ جي اگر اکر وارا هوندا ته خادم حسين جي هن ٻين بند مان سمجهي ويندا ۽ ڪنهن تي کوکلي ٺٺول ڪرڻ کان پاسو ڪندا ..! هن ڪتاب جو ٽيون نمبر شاعر سڪندر علي لنڊ آھي جنهن جي شاعري ۾ سنڌ جي دردن جا اولڙا پسڻ وٽان ملن ٿا , ۽ تاريخ ان ڳالھ جي گواھ آھي ته جيڪي شخص پنهنجي ديس جي دردن جي نشاندهي ڪندا آهن اهوئي شخص امرتا ماڻيندا آھن بلڪل اهڙي ئي امرتا سڪندر لنڊ جي به لکڻين ۾ براجمان نظر اچي ٿي ,جيڪا سڪندر علي لنڊ کي هڪ الڳ مقام ۽ سڃاڻپ پڻ ڏياريندي ڇاڪاڻ جو سڪندر پنهنجي ڏانءُ جي آڌار تي ڌرتي جي دردن جي وڪالت ڪئي آ جنهن جو اندازو اوهين خود هن شعر منجهان لڳائي سگهو ٿا
سنڌ خاطر جنگ جي ڪئي سون شروع
گونجندا نعرا اسانجا سن منجهان
سنڌ جي آزادي واري هٻڪار جو آغاز سن جي سيد گهراڻي منجهان ٿيو جنهن کي نروار ڪندي سڪندر لنڊ شايد هي شعر جوڙڻ تي اتاولو بڻيو ! انهيءُ غزل جو هڪ ٻي بند ۾ سنڌ جو الڪو ڪندي شاعر چوي ٿو ته
شال مهڪي سنڌ جو هر هڪ چمن
گل ڇڻي مرجهي نه ڪو گلشن منجهان
بيشڪ سچو ديس دوار اهو ڪڏھن به نه چاهيندو ته منهنجي وطن جي گلشن منجهان ڪو گل مرجهائجي ڇڻي وڃي ! ڇاڪاڻ جو هو مالهي جيان پنهنجي وطني گلشن جي حفاظت ڪرڻ چاهيندو آ اوهين پاڻ ئي ٻڌايو ته ڪو مالهي ڪڏھن اهو چاهيندو ته منهنجي گلشن منجهان گلڙا مرجهائجي سڳنڌيون وڃائي ويهن ,ڪڏھن به نه! اهو انڪري ته هو پنهنجي جان کان وڌ گلشن جي گلڙن کي چاهيندو آ ! سڪندر نه رڳو سنڌ جي وڪالت ڪئي آ پر دوشيزائن جي به خوبصورت منظرن کي پنهنجي شاعري جو محور پڻ بڻايو اٿس جنهن جو ثبوت طور هيٺيون هڪ بند پيش ڪريان ٿو ..
بت ڏڪيو آ ڏسي اهو منظر
هن جي ڇاتي جڏھن ڇلي آھي
شاعر سڪندر هتي ڪماليات سان ٽمٽار جوڀن ڀري منظر جي عڪاسي ڪئي آ جنهن جو تصور ذھن ۾ آڻيندي الائي ته ڪهڙي دنيا ۾ ٿو پهچي وڃان ۽ اهو سوچڻ تي ٿو مجبور ٿيان ته ڪاش ڇلڪندڙ ڇاتي کي ڇهڻ جي تمنا پوري ٿي سگهي .هن ڪتاب جو ڇوٿون نمبر شاعر زين کوسو صاحب آھي جيڪو شاعر هئڻ سان گڏ هڪ بهترين نثرنويس به پڻ آ منهنجي نظر ۾ اهڙا ماڻھون آڱرين تي ڳڻڻ جيترا مس هوندا جيڪي شاعري کان ويندي نثر جو فن به ڄاڻڻ ٿا پر رڳو ڄاڻڻ نه پر انهي فن کي سٺي نموني سان نڀائڻ جو به هنر رکن ٿا ڇو جو مون زين کوسو جون ڪافي نثري تحريرون پڙھيون آھن جنهن ۾ بهترين منظر ڪشي, سٺي ڊائلاگ بازي, ۽ عالميت جهڙو ڏاءُ نظر ايندو آ زين نه رڳو نثري صنف کي سٺي طرح نڀائڻ ڄاڻي ٿو پر شاعري کي به هڪ بهترين شاعر جيان ڪاغذن تي چٽڻ جو هنر رکي ٿو ! جنهن جو اندازو هن بند منجهان لڳائي سگهجي ٿو ..
ڪيڏا طبقا ٿي ويا ماڻھن ۾
ڪو آ عام ته ڪو آ خاص
هتي زين کوسو دنيائي چال چلتن جو پردو فاش ڪندي چوي ٿو ته ماڻھون ته سڀئي هڪ ئي مٽي منجهان جنميندڙ آھن پر تنهن هوند به ڪو عام آ ته ڪو خاص ,جنهن جو اشارو سرمائيداري نظام طرف وڃي ٿو ڇاڪاڻ جو عام ۽ خاص ريتن جو بنياد اوائلي دور ۾ سرمائيداري نظام وڌو جيڪو اڳتي هلي دنيا ۾ وبا جيان پکڙجي ويو ۽ اڄڪلھ عروج تي آهي انهيء غزل جي ٻئي بند ۾ چوي ٿو ته
وقت ڊڪي ٿو هر ڪو آ مشغول
ڪنهن کي ناهي ڪنهن جو احساس
زين جون هي سٽون اڄوڪي دور سان ٺھڪندڙ حقيقتن جي عڪاسي آھن ڇوجو اڄ ڪلھ وقت جي ڊوڙ ۾ انسان هڪٻئي کان گوء کٽڻ جي لالچ ۾ اڳڀرو آ ۽ اهو احساس به وڃائي چڪو آ ته هن معاشري ۾ اسانجي پٺيان ڪو جڏو شخص به آھي جنهن کي منزل جي تڪميل تائين پهچائڻ جو اسانتي اولين فرض آ ! هي هڪ سٺي شاعر جي خوبي چئبي جو هو معاشري جي هر هڪ ڪوتاهي کي پنهنجي شاعري جي جيل خاني ۾ ڏوهاري طور قيد ڪندو رهندو آ جيڪا خوبي زين کوسو ۾ به موجود آ ڇاڪاڻ جو زين کوسو جي شاعري جو محور ئي معاشري سان لاڳاپيل خيالات آھن
اسانجو خير آھي جي مئاسين
هجين سهڻا سدائين تون سلامت
زين کوسو کي نه رڳو پنهنجي ديس جو الڪو آ پر سهڻن جي سلامتي جو به الڪو سرس اٿس جنهن جي خمار ۾ پنهنجو به خير نه ٿو گهري ۽ پاڻ کي جهٽ ۾ مرڻ واري منزل تائين پهچائڻ ۾ دير ئي نٿو ڪري ! وڻ وڻ منجهان واس مجموعي جي آخري سڳنڌ گهايل غلام حيدر لغاري آھي جيڪو نالي جو نه رڳو سندن زندگي جو به گهايل پڻ آ ڇاڪاڻ جو گهايل منهنجو پيارو ۽ ويجهو ساٿي آھي جنهن جي زندگي ۾ دردن جي ڪرڻڻ کي تمام ويجهي کان محسوس ڪيو اٿم ايترو ئي نه گهايل هڪ بهادر ۽ همياليا جيڏو پختو جگر رکندڙ شخص آھي جنهن دردن کي مڙس ماڻھون جيان بيهي منهن پئي ڏنو آ ۽ ڏيندو پيو اچي اهو انڪري پيو چوان ته سنڌي ادبي سنگت سنڌ جو ٻين ڌرن ۾ تقسيم ٿيڻ بعد مخالف ڌر جيڪا خامخواھ تنقيد سائين گهايل جي شخصيت تي ڪئي ايتري شايد منافقن ۽ سنڌ دشمنن جنن ساس کي ٽوڙڻ ۾ دير ئي نه ڪئي انهن تي به نه ٿي هجي ! پر خير اها هڪ بيسود ريت آ جيڪا اڳتي هلي ازخود شرمسار ٿيندي ,۽ پنهنجي غلطين جو ضميري عدالت ۾ ازالو پڻ ڪندي ! گهايل ۾ سٺي شاعر جي خوبي سان گڏ نقادي ڏانءُ به ساراھ جوڳو آ جنهن ڪافي اناري شاعرن کي ادبي گس طرف روان ڪيو آ ,محترم دوست گهايل لغاري پنهنجي هڪ غزل ۾ لکي ٿو ته .
سونهن ڪيڏو سرور آندو آ
عشق مون ۾ شعور آندو آ
هي جدت سان ٽمٽار ۽ نئون رخ ڏيکاريندڙ خيال آھن
ڇاڪاڻ جو ان کان اڳ هر شاعر سونهن ۽ عشق کي پنهنجي شاعري ۾ تباهي جو ڪارڻ پئي پيش ڪندا آيا آھن پر گهايل انهن جي بر عڪس سونهن کي سرور ۽ عشق کي شعور سان ڀيٽا ڏني اٿس جنهن منجهان اهو اندازو لڳائي سگهجي ٿو ته گهايل ٻين شاعرن کان مڙوئي مختلف سوچ رکندڙ شاعر آھي
تاب تنهنجو نه ڪٿ وجهي ساڙي
ائين نه جلون جو سيڪ ڏي پيارا
اگر ڪو سونهن پرست حسن کي انهي نگاهن سان پسي ته گهايل جيان هي سڀ چوڻ تي مجبور بڻجي پوندو ,ڇاڪاڻ جو جلون جو تاب حسن پرست شخص کي ڪنهن شڪاري جي نڪتل ڪماڻ منجهان تير جيان لڳندا آھن
جڏھن سچ چوڻ دوستن کي لڳاسين
ڏنگيندي رهي هيڪلائي زمانا
هي هڪ مڃيل حيقت آ جنهن کي گهايل تمام سادڙن لفظ ۾ پيش ڪئي آ اڄ جي جدالي دور ۾ سچ چوڻ ڪنهن مهاپاپ کان ڪتمر ڪين آهي ۽ بقول گهايل جي ته جيڪو شخص دوستن کي سريعام سچ چئي ٿو اهو ئي هن زماني ۾ انبوھ هوند به هيڪلائي ڀريو جيون گهارڻ تي مجبور بڻجي ٿو ! سنڌي ادب ۾ وقت به وقت ڪافي سارا ڪتاب پبليشر ٿيندا رهيا آھن ۽ ٿيندا رهن ٿا پر جوهي جي دوستن جو هي وڻ وڻ منجهان واس ڪتابي روپ وارو سنڌي ادب کي ارپيل تحفو معياري ۽ معني خيز آ جيڪو اڳتي هلي تاريخ ۾ هڪ نمايا صنف اختيار ڪندو !ڇو جو تاريخ ورجاءُ ڪندي آ ۽ ان ورجاءُ ۾ ڪنهن جي به محنت رائگان ناهي ٿيندي .!وڻ وڻ منجهان واس ڪتاب جو مهاڳ سنڌ جي بهترين نقاد علي دوست عاجز لکيو آ جنهن جي مطالعي ڪرڻ سان اهو معلوم ٿيم ته واقعي عاجز بهترين نقاد جي خوبي رکي ٿو ۽ بيڪ ٽائٽل ڊاڪٽر مشتاق ڦل جي سونهري اکرن سان چٽيل آ ڪتاب پبليشر ڪندڙ ادارو سمنبارا پبليشر نالي سان مشھور آ جنهن جو پنهنجي طرفان هڪ سٺي نموني سان نوٽ به لڳل آھي جنهن جي پڙھڻ بعد ائين محسوس ٿيم ڄڻ خيالن جي گلشن ۾ نوان تخيلن جا گونچ نسرڻ لڳا هجيم ....
No comments:
Post a Comment